Linux Bash

Linux tabanlı işletim sistemlerinde varsayılan olarak kullanılan Bash komut yorumlayıcısı ve Bash script ile ilgili bilgiler yer alıyor.

Bash nedir?

Bash veya Bourne-again shell terminal veya komut yorumlayıcısı olarak adlandırılan alana yazılan komutları yorumlayan komut yorumlayıcısıdır.

Aşağıdaki gibi bir komut yazdığımızda komut yorumlayıcısı yazılan komutu işleyerek sonucu ekrana yazdırır.

ls

İşte bu yorumlama işlemini işletim sistemi çekirdeği ile birlikte yapan ve SHELL olarak adlandırılan komut yorumlayıcılarıdır.

Neden Bash

Bash harici sh, csh, ksh, tcsh, zsh gibi çeşitli komut yorumlayıcıları da vardır.

Bunlardan herhangi birini kullanabilirsiniz.

Ancak Linux tabanlı işletim sistemlerinde varsayılan olarak Bash geldiğinden ve çokça kullanıldığından Bash kullanmak faydalı olacaktır.

Kullanılan komut yorumlayıcısını öğrenmek için aşağıdaki komut kullanılır.

echo $SHELL

Bash komut yorumlayıcısı değişken, operatör, koşullu ifadeler, döngüler ve fonksiyon kullanımına imkan verir.

Bash Script

Bazen bir komut ihtiyacımız olan işlemi yapmak için yeterli olmayabilir.

Bir değişken tanımlayıp bu değişkeni ekrana yazdıralım.

ADI="Yusuf SEZER"; echo $ADI;

Komut kısa olduğundan bunu komut yorumlayıcısına yazarak çalıştırabiliriz.

Ancak kullanıcıdan alınan bir değeri kontrol edip bir değişkene aktarmak veya döngü kullanmak istediğimizde komutlar karmaşık hale gelecektir.

Bu durumda komutların bir dosyaya yazılması okunabilirlik ve tekrar kullanılabilirlik için faydalı olacaktır.

Basit bir örnek

Aşağıda yer alan basit bash script örneğini herhangi bir dizine komut olarak kayıt edin.

#!/bin/bash
echo "Merhaba dünya"

Daha sonra komut dosyasını bash komutu ile çalıştırın.

bash komut

Bash script dosyaları çalıştırılabilir olma izni verilerek çalıştırılabilir.

chmod +x komut

Çalıştırılabilir olma izni verildikten sonra aşağıdaki biçimde çalıştırılır.

./komut

Bash script yazarken dikkat edilmesi gereken en önemli kısım ilk satırdır.

İlk satırda shebang (#!) ve ardından kullanılan komut yorumlayıcısı yolu yer alır.

Komut yorumlayıcısı sh, php, perl vb. olabilir.

#!/bin/sh
echo "Merhaba dünya"

Aşağıdaki komutun çalışması için PHP kurulu olması gerekir.

#!/bin/php
<?php echo "Merhaba dünya"; ?>

İşletim sistemi ilk satırda yer alan komut yorumlayıcısına yazılan komutları iletir ve komut yorumlayıcısı komutları çalıştırır.

Yorum satırı

Bash komutlarını anlaşılabilir hale getirmek veya bir komutun çalışmasını engellemek için yorum satırı kullanılır.

#!/bin/bash
# Burası yorum alanı
echo "Merhaba dünya"
# echo "Burası çalışmayacaktır"

NOT: Uzun bash script dosyalarında yorum satırı kullanmak faydalı olacaktır.

Değişkenler

Verileri geçici olarak saklamak için değişken kullanılır.

#!/bin/bash
ADI="Yusuf SEZER"
echo $ADI

Değişken tanımlarken tek veya çift tırnak kullanılabilir.

Ancak çift tırnak içine yazılan özel ifadeler bash tarafından yorumlanır.

#!/bin/bash
ADI="Yusuf $((5 + 7))"
echo $ADI

Değişken uzunluğunu almak için ${#degisken_adi} kullanılır.

#!/bin/bash
ADI="Yusuf SEZER"
echo $ADI - ${#ADI}

Sadece okunabilir değişken tanımlamak için readonly anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
readonly ADI="Yusuf SEZER"
ADI="Yusuf Sefa SEZER" # Uyarı verir.
echo "Hoşgeldin, $ADI"

Tanımlanan değişkeni kaldırmak için unset anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
ADI="Yusuf SEZER"
unset ADI
echo "Hoşgeldin, $ADI"

Dizi tanımlamak için aşağıdaki yöntemlerden birisi kullanılır.

#!/bin/bash
KISILER=("Yusuf" "Ramazan" "Sinan" "Mehmet")
KISI_SAYISI=${#KISILER[@]}  # eleman sayısı
echo $KISI_SAYISI
echo ${KISILER[3]}  # 4.eleman

veya

#!/bin/bash
KISI[0]="Yusuf"
KISI[1]="Ramazan"
KISI[2]="Sinan"
KISI[3]="Mehmet"
echo ${KISI[*]}  # tüm elemanlar

NOT: Dizinin ilk elemanına 0 ile erişilir.

Bash script ile işletim sistemine ait değişkenlere de erişilebilir.

#!/bin/bash
echo "Kullanıcı:" $USER
echo "Dizin:" $HOME

Diğer işletim sistemi değişkenlerini öğrenmek için aşağıdaki komut kullanılır.

env

Oluşturulan değişkeni işletim sistemine atamak için export anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
export ADI="Yusuf SEZER"
echo $ADI
bash

NOT: İşletim sistemi yeniden başlatıldıktan sonra değişken silinecektir.

Değişkenlerde komut sonuçları saklanabilir.

#!/bin/bash
#SONUC=$(ls)
#SONUC=$(date +%Y-%m-%d)
#veya
SONUC=`ls`
echo $SONUC

Bash script dosyası çalıştırırken dosya adına $0, komut işlem numarasına $$, parametrelere $1,$2,$n ile parametre sayısına $# ile erişilir.

#!/bin/bash
echo "Komut ID: " $$
echo "Komut: " $0
echo "Parametre: " $1
echo "Toplam: " $#

Kullanıcıdan değer almak

Kullanıcıdan değer almak için read anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
read
echo "Yazılan değer:" $REPLY

Alınan değeri değişkene aktarmak için read anahtar kelimesine değişken adının yazmak yeterli olacaktır.

#!/bin/bash
echo "Adınız nedir?"
read ADI
echo "Hoşgeldin, $ADI"

Değer alırken çeşitli parametrelerde kullanılabilir.

#!/bin/bash
read -p "Adınız:" ADI
read -sp "Şifreniz:" SIFRE
echo
echo $ADI:$SIFRE

Aritmetik operatörler

Bash ile aritmetik işlemler yapmak için let anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
read -p "Birinci sayı:" SAYI1
read -p "İkinci sayı:" SAYI2

let SONUC=SAYI1+SAYI2
echo "Toplama: "$SONUC

let SONUC=SAYI1-SAYI2
echo "Çıkarma: "$SONUC

let SONUC=SAYI1*SAYI2
echo "Çarpama: "$SONUC

let SONUC=SAYI1/SAYI2
echo "Bölme: "$SONUC

let SONUC=SAYI1%SAYI2
echo "Mod: "$SONUC

let SONUC=SAYI1**SAYI2
echo "Üst: "$SONUC

let SONUC++
echo "Arttırma: "$SONUC

let SONUC--
echo "Azaltma: "$SONUC

Aritmetik işlemler için expr ve çift parantez de kullanılabilir.

#!/bin/bash
A=50
B=40

echo `expr $A + $B`
echo $(($A + $B))

Koşullu ifadeler

Bir koşula veya şarta bağlı olarak işlem yapmak için if yapısı kullanılır.

Temel kullanımı aşağıdaki gibidir.

if [ <şart> ]
then
  <komutlar>
fi

Basit bir örnek;

#!/bin/bash
A=50
B=50

if [ $A -eq $B ]
then
 echo "$A ve $B eşittir."
fi

NOT: Koşullu ifadelerdeki şartlar test komutu ile işlenir.

Aritmetiksel operatörler

-eq Eşittir.

-ne Eşit değildir.

-gt Büyüktür.

-ge Büyük eşittir.

-lt  Küçüktür.

-le Küçük eşittir.

Metin operatörleri

=   Eşittir.

=!  Eşit değildir.

-z  Uzunluk sıfırdır.

-n  Uzunluk sıfır değildir.

Mantıksal operatörler

!   Değildir.

-a Ve

-o Veya

Dosya ve dizin operatörleri

-f  Dosya özel mi yoksa sıradan mı?

-r  Dosya okunabilir mi?

-w  Dosya yazılabilir mi?

-x  Dosya çalıştırılabilir mi?

-d  Dosya mı dizin mi?

-s  Dosya boş mu dolu mu?

-e  Dosya var mı yok mu?

Detaylı bilgiye man test komutu ile ulaşabilirsiniz.

Koşul sağlanmadığı durumda else ile başka komutlarda çalıştırılabilir.

#!/bin/bash
A=50
B=40

if [ $A -eq $B ]
then
 echo "$A ve $B eşittir."
else
 echo "$A ve $B eşit değildir."
fi

Bir koşul ikiden fazla sonuç veriyorsa elif ile başka bir koşulda belirtilebilir.

#!/bin/bash
A=50
B=40

if [ $A -gt $B ]
then
 echo "$A sayısı $B sayısından büyüktür."
elif [ $A -lt $B ]
then
 echo "$A sayısı $B sayısından küçüktür."
else
 echo "$A ve $B eşittir."
fi

Mantıksal operatörler iki şartı birbirine bağlamak için kullanılır.

Örneğin; Kullanıcı adı Yusuf ve şifresi SEZER ise başarıyla giriş yapıldı yazan bir script yazmak istersek -a  veya && mantıksal operatörlerini kullanabiliriz.

#!/bin/bash
read -p "Adınız:" ADI
read -sp "Şifreniz:" SIFRE
echo
if [ $ADI = "Yusuf" ] && [ $SIFRE = "SEZER" ]
#if [ $ADI = "Yusuf" -a $SIFRE = "SEZER" ]
then
 echo "Başarıyla giriş yapıldı."
else
 echo "Kullanıcı adı veya şifre yanlış görünüyor."
fi

Birden fazla koşul olması kodları karmaşık hale getirir.

Bu durumda case yapısı kullanılabilir.

Temel kullanımı aşağıdaki gibidir.

case <değişken-değer> in
<durum-1>) <komutlar>
;;
<durum-2>) <komutlar>
;;
esac

Örnek kullanım aşağıdaki gibidir.

#!/bin/bash

read -p "Haftanın kaçıncı günü:" GUN

case $GUN in
    1) echo "Pazartesi"
    ;;
    2) echo "Salı"
    ;;
    3) echo "Çarşamba"
    ;;
    4) echo "Perşembe"
    ;;
    5) echo "Cuma"
    ;;
    6) echo "Cumartesi"
    ;;
    7) echo "Pazar"
    ;;
    *) echo "Hatalı bir gün"
    ;;
esac

Bash menü veya seçme işlemlerinde kullanmak için select yapısı yer alır.

Örnek kullanım aşağıdaki gibidir.

#!/bin/bash

PS3="İşlem:"

select ISLEM in yedekal yedekyukle hiçbiri çıkış
do
   case $ISLEM in
      yedekal) 
         echo "Yedek alma işlemi"
      ;;
      yedekyukle)
         echo "Yedek yükleme işlemi"
      ;;
      hiçbiri|çıkış) 
         break
      ;;
      *) echo "Hatalı işlem"
      ;;
   esac
done

Döngüler

Tekrar eden işlemlerde for, while ve until döngüleri kullanılır.

for kullanımı aşağıdaki gibidir.

for degisken in <liste>
do
 <komutlar>
done

Örnek kullanım aşağıdaki gibidir.

#!/bin/bash

for SIRA in {1..10}
do
 echo $SIRA
done

Dizi elemanlarını listelemek için aşağıdaki komut kullanılabilir.

#!/bin/bash
KISILER=("Yusuf" "Ramazan" "Sinan" "Mehmet");

for KISI in ${KISILER[*]}
do
 echo $KISI
done

for döngüsünün geniş bir kullanım şekli vardır.

while kullanımı aşağıdaki gibidir.

while [ <şart> ]
do
  <komutlar>
done

Örnek kullanım aşağıdaki gibidir.

#!/bin/bash
A=10

while [ $A -gt 0 ]
do
  echo $A
  A=$(($A - 1))
  #A=`expr $A - 1`
done

until kullanımı aşağıdaki gibidir.

until [ <şart> ]
do
  <komutlar>
done

until döngüsünün while döngüsünden farkı şart yanlış olduğu sürece çalışmasıdır.

#!/bin/bash
A=10

until [ ! $A -gt 0 ]
do
  echo $A
  A=$(($A - 1))
  #A=`expr $A - 1`
done

Döngüler iç içe de kullanılabilir.

#!/bin/bash
A=0

while [ "$A" -lt 10 ]
do
  B="$A"
  while [ "$B" -ge 0 ]
  do
    echo -n "$B "
    ((B--))
  done
  echo
  ((A++))
done

Döngü adımını atlamak için continue anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash

for SAYI in {1..5}
do
  if [ $SAYI -eq 3 -o $SAYI -eq 5 ]
  then
    continue;
  fi
  echo $SAYI
done

Döngüyü sonlandırmak için break anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash

for SAYI in {1..5}
do
  if [ $SAYI -eq 3 ]
  then
    break;
  fi
  echo $SAYI
done

Fonksiyonlar

Komutları düzenli hale getirmek ve yazılan komutları tekrar kullanabilmek için fonksiyon yapısı kullanılır.

Fonksiyonlar aşağıdaki gibi tanımlanır.

fonksiyon_adi () {
  <komutlar>
}
veya
function fonksiyon_adi {
  <komutlar>
}

Fonksiyon isimleri anlaşılabilir ve işlevini belirten bir isim kullanmak faydalı olacaktır.

#!/bin/bash
adi_yazdir () {
echo "Yusuf SEZER"
}

adi_yazdir
adi_yazdir

Fonksiyonlar kullanıldığı satırdan önce tanımlanmalıdır.

Fonksiyonlar parametrelerine $1, $2, $n ile erişilir.

#!/bin/bash
yazdir () {
echo "Gönderilen değer:" $1
}

yazdir "Merhaba dünya"

Değer döndürmek için return anahtar kelimesi kullanılır ve $? ile döndürülen değere ulaşılır.

#!/bin/bash
topla () {
  return `expr $1 + $2`
}

topla 10 20
echo $?

Fonksiyon içinde tanımlanan değişkenlere fonksiyon dışından erişilebilir.

#!/bin/bash
topla () {
  ADI="Yusuf SEZER"
}

topla
echo $ADI

Bu durumun önüne geçmek için local anahtar kelimesi kullanılır.

#!/bin/bash
topla () {
  local ADI="Yusuf SEZER"
}

topla
echo $ADI

Bash içinde yer alan değişken, operatör, koşullu ifadeler, döngüler, fonksiyonlar gibi özellikler sayesinde özel Bash script dosyaları hazırlayabilir ve kullanabilirsiniz.

Yazılan Bash script içinde Linux komut satırında kullanılan tüm komutlar kullanılabilir.

Bash script içinde Linux komutlarını kullanarak yedekleme, yedek alma, dosya gönderme, sistem durumu gibi çeşitli araçlar yapabilirsiniz.

Yapılan her bir iş öncesi olduğu gibi Bash script hazırlarken de plan yapmak faydalı olacaktır.

Linux Derslerine buradan ulaşabilirsiniz…

Hayırlı günler dilerim.